BÊNH SỞI

 Bệnh Sởi Ở Trẻ em

Bệnh sởi thường gây thành dịch vào mùa xuân.

Các trẻ nhỏ từ 1 - 5 tuổi thường dễ mắc nhất. Nếu không phát hiện kịp thời hoặc không biết cách điều trị, có thể để lại những hậu quả như kiết lỵ ra máu, tiêu chảy kéo dài, ho kéo dài, hoặc vẩy mại mắt... thậm chí có trường hợp gây tử vong.

Sách Y học cổ truyền mệnh danh bệnh này là bệnh “ma chẩn” (bệnh có mọc nốt ẩn náu dưới da, hình giống như hạt vừng
Nếu gặp thời khí thuận hoà, trẻ có sức khoẻ tốt thì 3 ngày mọc, 3 ngày phát, 3 ngày bay. Trẻ yếu lại gặp thời tiết xấu thì phải 20 ngày mới bay được sởi.

Triệu chứng lâm sàng

Muốn biết được trẻ lên sởi, cần phải biết mấy nguyên tắc sau đây: Sởi mọc từ đầu xuống chân là thuận, mọc từ chân lên đầu là nghịch. Mắc bệnh vào thời tiết xấu, trẻ thường bị sốt cao, nóng li bì, có trẻ bị tiêu chảy hoặc bị kiết lị, đái đục; có khi sốt kéo dài mà vẫn không thấy sởi mọc, nhưng ngón tay giữa lạnh, dái tai lạnh, mắt hung hung đỏ, nước mắt vòng quanh, như thế là trẻ bị sởi ủ bên trong, không mọc ra ngoài được.

Bệnh phát triển theo 3 thời kỳ như sau:

Thời kỳ phát nóng

Sốt nóng vừa, khoảng trên 38 độ, ho, xổ mũi, chảy nước mắt, có khi thổ và tả... giống như cảm mạo, nhưng cần phân biệt những triệu chứng khác với cảm mạo như sau: ngón tay giữa lạnh, sau tai nổi dây máu đỏ và 90% trẻ lên sởi, trong miệng phía bên má có nổi 1 điểm trắng ở giữa, chung quanh đỏ hồng.

Thời kỳ sởi mọc

Bình thường, phát nóng 3 - 4 ngày thì sởi mọc. Thường thường mọc ở sau tai trước, dần dần lan khắp thân mình rồi đến tay, chân. Có khi lại mọc ở thân mình trước, rồi sau mọc ở các bộ phận khác; độ 3 - 4 ngày thì mọc khắp người. Trong lúc sởi mọc, sờ tay vào da thấy nham nhám, nóng thêm, ho tăng, có khi phiền khát, ngứa ngáy khó chịu; có trẻ tiêu chảy hay nôn mừa, mắt sưng, sợ ánh sáng và ngứa dũi. Sởi mọc dày, sắc đỏ là nhẹ; sởi mọc thưa, sắc nhợt là nặng; sởi không mọc được hay mọc ít là nặng hơn.

Thời kỳ sởi bay

Sau khi sởi mọc 3 - 4 ngày thì bắt đầu bay, chỗ nào mọc trước sẽ bay trước. Lúc sởi bay, các chứng đều nhẹ dần.

Cách đề phòng

Về cuối năm, các bà mẹ nên mua nhiều cây Mùi già, có quả già rắn chắc, buộc treo trên cao, ở chỗ có thể hóng gió cho khô giòn, vò lấy hạt và lá khô, cho vào lọ đậy kín. Đến thời kỳ hay có bệnh sởi, lấy một nắm nhỏ hạt và lá Mùi già, đun sôi với 3 gáo nước, để gần nguội tắm cho trẻ. Trước khi tắm, nên cho trẻ uống một thìa canh nước Mùi đó. Cứ cách nửa tháng lại tắm một lần. Cách này có thể đề phòng được bệnh sởi phát sinh, lại sạch và thơm. Nếu cẩn thận hơn và có điều kiện thì thỉnh thoảng quần áo của trẻ cũng nên cho vào nồi nước Mùi già, đun sôi càng tốt.

Trước mùa bệnh sởi phát sinh, nên chọn mua những con cá Mè tươi, đánh vẩy sạch, luộc, gỡ nấu cháo cho trẻ ăn. Tuỳ theo độ tuổi của trẻ, tuỳ mức ăn của trẻ để nấu cho vừa đủ. Nếu trẻ nào có thể ăn vã thay cơm được thì nên cho ăn, không hạn chế. Nếu có điều kiện, nên cho ăn nửa tháng một lần. Mỗi lần ăn xong lại tắm lá Mùi già. Cách này vừa để phòng được bệnh sởi, vừa bồi dưỡng sức khoẻ cho trẻ để trẻ có sức đề kháng với bệnh tật. Nếu có bị lên sởi cũng không nặng lắm.

Khi đang có bệnh sởi lan tràn, cần cho trẻ tránh xa nơi đang có bệnh. Người nhà hay cha mẹ của trẻ khi có việc cần phải đến nơi có bệnh sởi, ngay sau khi về tới nhà phải thay, giặt quần áo bằng nước sôi và tắm rửa sạch sẽ trước khi tiếp xúc với trẻ. Gia đình nào có đông con, nếu có một trẻ bị sởi, phải cho trẻ cách ly, không cho nằm chung; chăn màn, giường chiếu phải giặt sạch.

Cách xử lý và điều trị

Cổ phương có nhiều bài thuốc chữa sởi. Sau đây là những bài thuốc kinh nghiệm, dân gian đơn giản, hiệu quả cao:

- Đang mùa sởi, nếu trẻ có vẻ kém vui đùa, không chịu chơi như mọi ngày thì các bà mẹ nên lưu ý theo dõi ngay: Quan sát thấy trán trẻ âm ấm lại có mụn lờ mờ ở dưới da mắt, da trán, dái tai hơi man mát thì đó là dấu hiệu sắp mọc sởi. Lúc này cần cho trẻ kiêng nước, tránh gió và ủ ấm. Đồng thời cho trẻ uống ngay bài thuốc sau :

Bài thuốc: Củ Sắn dây một miếng to khoảng bằng 2 bao diêm, gọt vỏ, thái mỏng; cánh Bèo cái 5 cây, vặt bỏ rễ; Kinh giới 10 ngọn (khô hoặc tươi, nếu có hoa càng tốt)

Cả 3 thứ trên, đun sôi kỹ với nửa bát ăn cơm nước, gạn ra còn âm ấm, cho uống rồi đắp chăn cho kín gió. Đây là liều lượng thuốc cho trẻ từ 1 - 3 tuổi. Trẻ lớn hơn, tăng liều gấp 2; trẻ dưới 1 tuổi, chỉ cho uống một nửa liều lượng trên. Mỗi ngày một thang. Uống 2 ngày liền. Khi sởi đã mọc ra được đủ thì thôi.

Ngoài ra cũng có thể dùng cách khác: Lấy 5 - 6 chiếc lá cây hoa Nhài hoặc một cái nấm Hương, đun sôi kỹ với một chén nước, để gần nguội cho trẻ uống.

- Trong khi mới lên sởi 1, 2 ngày đầu, nếu trẻ bị tiêu chảy mỗi ngày 3 - 4 lần, cũng không ngại, khi sởi mọc sẽ bớt tiêu chảy. Sởi đã mọc mà chưa khỏi tiêu chảy thì chữa như sau:

Bài thuốc: Búp ổi 5 - 6 cái, lá Chè xanh 20 chiếc (hoặc Chè khô một ấm), Gừng tươi 2 lát. Tất cả đun sôi với một chén nước to lấy nửa chén, gạn ra để nguội, cho trẻ uống dần dần, từng thìa nhỏ. Nếu uống hết chỗ thuốc đó mà chưa khỏi, lại làm tiếp lần nữa cho trẻ uống. Trẻ từ 2 - 3 tuổi trở lên, liều lượng các vị thuốc trên phải tăng gấp đôi.

- Nếu sởi không mọc ra ngoài (không phát lên được), cần làm như sau:

Bài thuốc: Hạt Mùi 10g, đun sôi trong một xoong con để hạt Mùi rữa ra và dùng lưng chén rượu hòa vào hạt Mùi rồi phun từ cổ đến chân và lưng trẻ (tránh đầu và mặt). Phun xong ủ ấm cho ra mồ hôi, sởi sẽ mọc đều ra ngoài da. Hằng ngày lấy 10g hạt Mùi và 50g rau Má sắc cho uống đến khi sởi mọc hết là được. Khi sởi sắp bay hết cho uống 3 thang giải độc như sau:

Bài thuốc : Hoa Kinh giới, Kim ngân, Sài đất, Đại hành, Bạch chỉ, Thổ phục linh, ý dĩ, mỗi thứ 10g, sao qua; Cam thảo 5g để sống. Tất cả sắc với 2 bát ăn cơm nước lấy một bát, sắc như thế làm 2 lần để được 2 bát, trộn hai lần sắc, cô lại còn một bát, cho uống nhiều lần trong ngày. Mỗi lần từ một chén con trở lên, tuỳ theo tuổi. Dùng liên tiếp 3 thang trong 3 ngày cho bệnh lui hẳn.

Gia giảm

Nếu uống bài thuốc trên mà đại tiện táo bón thì gia 20 cây Nhọ nồi; nếu có tiêu chảy thì gia 20 búp ổi sao vàng và 3 lát Gừng tươi sắc cùng với thuốc; nếu có ho nhiều thì dùng một nắm lá Chua me đất, giã lọc lấy nước hoà với một tí muối, hoặc dùng một nắm lá Dấp cá, giã nhỏ, lọc lấy nước hoà với một tí muối để trẻ nhấp hằng ngày.

Về biện pháp hộ lý dinh dưỡng

Tránh cho trẻ ăn các chất cay, nóng, dễ làm thêm sốt cao, co giật; tránh cho trẻ ăn chất có đạm, chất tanh, dễ dẫn tới tiêu chảy, kiết lỵ. Giữ cho trẻ không gặp khí lạnh ngoài trời hoặc khí lạnh người chết, sẽ phản ứng không mọc được ra ngoài mà chạy vào trong sinh bệnh lớn. Khi bệnh nhi khỏi, muốn tắm cho trẻ thì đun nước sôi để âm ấm rồi vò lá Kinh giới hay lá Sả, lá Mùi già và tắm nhanh rồi lau khô, không cần phải xông.

Sau 3 - 4 ngày, sởi đã bay, nên cho trẻ ăn các thứ dễ tiêu như: cháo đường, canh rau Ngót nấu với cá Trê hoặc cá Rô. Không nên cho trẻ ăn nhiều thịt, chỉ nên cho ăn ít thịt nạc.

Sau khi sởi đã bay rồi mà sinh ra kiết lỵ, đại tiện ra mũi nhầy hoặc có dính máu thì nên cho trẻ ăn Trứng gà với lá Mơ tam thể thái nhỏ hấp cơm hoặc lấy một chén nước chè tươi thật đặc, hoà với một thìa đường đỏ cho uống. Cần kiêng ăn mỡ, thịt. Nếu trẻ đã lớn, có thể luộc rau Sam non cho ăn và uống nước rau Sam thay nước thường.

Có trẻ khi sởi đã bay rồi mà 2 mu mắt vẫn còn hum húp, mắt vẫn nhắm thì nên làm như sau: lấy 10 ngọn Húng dũi rửa sạch bằng nước muối, dùng một cái bát con và một cái chầy nhỏ rửa sạch, luộc nước sôi, giã nhừ Húng dũi để đắp mắt. Qua một đêm mắt sẽ mở được.

Tiêm vacxin phòng sởi

Để phòng chống bệnh sởi, Bộ Y tế khuyến cáo các bà mẹ cách tốt nhất là nên đưa trẻ đi tiêm chủng vắc xin sởi đầy đủ, đúng lịch. Bộ Y tế đang chỉ đạo các đơn vị y tế dự phòng trong cả nước, đặc biệt là các địa phương xảy ra dịch sởi tăng cường các hoạt động giám sát, hướng dẫn việc cách ly, tổ chức điều trị kịp thời để hạn chế tối đa các trường hợp mắc, biến chứng và tử vong do sởi.

Tiêm vắc xin sởi là biện pháp tốt nhất chủ động phòng bệnh sởi. Để phòng bệnh có hiệu quả, trẻ cần được tiêm 2 mũi. Mũi thứ nhất được tiêm cho trẻ từ 9 đến 11 tháng tuổi, mũi thứ hai được tiêm khi trẻ được 18 tháng tuổi. Nếu trẻ được tiêm một mũi vắc xin sởi lúc 9 - 11 tháng tuổi, chỉ có 80-85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắc xin sởi thứ hai lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 90-95%. Sau khi trẻ được tiêm đủ 2 mũi vắc xin theo lịch tiêm chủng hoặc sau khi trẻ mắc sởi thì trẻ sẽ có miễn dịch có thể bền vững suốt đời.

Hiện nay đang là mùa đông - xuân, điều kiện thời tiết thuận lợi cho vi rút sởi lưu hành và gây bệnh. Theo kết quả giám sát của Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, tỷ lệ trẻ mắc bệnh sởi trong số các trường hợp có sốt phát ban nghi sởi là rất cao (trên 70%). Do vậy, khi phát hiện trẻ có sốt, phát ban, cần thông báo và đưa trẻ tới cơ sở y tế để được khám, điều trị và hướng dẫn cách ly y tế kịp thời tránh các biến chứng nguy hiểm cho người bệnh và tránh lây nhiễm cho cộng đồng.